روزهای کم‌رنگ نوروز در همسایه غربی ایران
http://www.radiozamaneh.com/culture/cultural-heritages/2012/03/21/12240
فیروزه رمضان‌زاده- به جز ایران، یکی از زادگاه‌های اصلی نوروز، این کهن‌ترین آیین اساطیری هر سال از دیرباز در بسیاری از کشورهای جهان برگزار می‌شود. هر سال در آغاز بهار، دست‌کم بیش از ۳۰۰ میلیون نفر از مردمان سراسر خاورمیانه، بالکان، قزاقستان، تاتارستان، آسیای میانه، ترکستان چین، سودان، زنگبار، سراسر قفقاز تا آستراخان و نیز آمریکای شمالی، هندوستان، پاکستان، بنگلادش، بوتان، نپال و تبت، نوروز را با نام نوروز یا با نامی شبیه به آن جشن می‌گیرند.
در نشست چهارم اسفند ۱۳۸۸ مجمع عمومی سازمان ملل بود که بنا به پیشنهاد جمهوری آذربایجان و با نمایندگی هفت کشور، ۲۱ ماه مارس به‌عنوان روز جهانی عید نوروز، این آئین سه هزار ساله با ریشه ایرانی به‌رسمیت شناخته شد و در تقویم سازمان ملل جای گرفت.
چندی پس از بازگشت معاون اردوغان، نخست وزیر ترکیه از مراسم به رسمیت شناخته شدن «نوروز جهانی» در سازمان ملل متحد، رسانه‌های دولتی ترکیه تلاش کردند نام ترکیه را در پرونده جهانی نوروز پررنگ‌تر از سایر کشور‌ها جلوه دهند.
عید نوروز که به زبان ترکی «ارگنه‌گون» یا «ارگنه‌کن» نامیده می‌شود یکی از روزهای مهم زمان امپراتوری عثمانی شناخته می‌شد.
پس از برچیده شدن این امپراتوری و ورود آتاتورک و ظهور جمهوری نوین ترکیه در سال ۱۹۲۳ میلادی (۱۳۰۲) و در پی آن، برخوردهای سیاسی حاکمان وقت پس از آتاتورک، جایگاه گذشته نوروز در همسایه غربی ایران کم‌رنگ شد.
اما در طول این سال‌ها تلاش‌های کردهای ایرانی ساکن ترکیه برای برگزاری هر ساله این جشن ملی به رغم مخالفت‌های دولت مردان ترکیه برای جلوگیری از اجرای این مراسم ادامه داشت، تا اینکه سرانجام پس از روی کار آمدن دولت اسلام‌گرای ترکیه و فشارهای بین‌المللی برای برداشتن تحریم‌های فرهنگی نوروز، جشن نوروز در این کشور دوباره جان تازه‌ای گرفت و دولتمدارن ترک اجازه دادند که این روز به نام روز عید و به عنوان یکی از تعطیلات رسمی به تقویم این کشور افزوده شود.
حتی در اواسط ژانویه سال ۲۰۰۵ وزارت آموزش و پرورش ترکیه بخشنامه‌ای برای مراکز آموزشی این کشور صادر کرد و در آن، خواهان برگزاری آئین‌های ویژه عید نوروز به عنوان عید رسمی‌شد.
تیره‌های ایرانی‌نژاد کرد در شهرهای جنوب شرقی ترکیه مانند دیاربکر، اورفا، ماراش و مرسین، هنگام نوروز، در روزهای ۱۸ تا ۲۱ مارس و در میدان‌های بزرگ و اصلی شهر‌ها و روستا‌ها گرد هم می‌آیند و به پیشواز بهار می‌روند.
اما در حالی که کردهای آناتولی همانند سال‌های گذشته خود را برای برگزاری جشن‌های نوروزی سال نو ۱۳۹۱ خورشیدی آماده می‌کردند دولت ترکیه از برگزاری جشن‌های نوروزی کرد‌ها در استانبول و دیاربکر جلوگیری کرد. از این رو گردهمایی و جشن و پایکوبی امسال کرد‌ها در خیابان‌های استانبول و دیاربکر با دخالت پلیس و نیروهای امنیتی ترکیه به این بهانه که هنوز نوروز نیامده و روز اصلی نوروز بیست و یکم مارس است به خشونت کشیده شد.
پیش از این، در سال‌های اخیر، دیاربکر یکی از شهرهای مهم کردنشین جنوب شرق ترکیه به خاطر برگزاری جشن‌های نوروز دست‌کم یک میلیون نفر را به سوی خود جلب می‌کرد.
شهر استانبول، نیز به عنوان مرکز بزرگ بازرگانی و گردشگری مهم ترکیه پیش از این، میزبان برگزاری مراسم نوروزی بود.
در این مراسم، هر سال یک گروه موسیقی به نام «مهتر» با لباس‌های قرمز و سبز بر تن، کلاه‌هایی کشیده بر سر و شمشیرهایی بر کمر، پوشش جنگاوران دوران امپراتوری عثمانی را یادآوری می‌کنند. آن‌ها با نواختن بر طبل‌های بزرگ خود، فرارسیدن جشن نوروز را اعلام می‌کنند.
از دیگر برنامه‌های این مراسم می‌توان به نواختن ساز‌ها و اجرای پایکوبی‌های محلی، شکستن تخم مرغ برای دور کردن چشم بد و پریدن برخی از مردم و مسئولان محلی از روی آتش اشاره کرد.
مردمان کرد در کشورهای ایران، ترکیه، سوریه و عراق با وجود تفاوت‌های زبانی و نیز گرایش‌های مذهبی و دینی هر ساله جشن نوروز را به عنوان یک عید ملی و یکی از بزرگ‌ترین جشن‌های مردمی با نام «نیوروز» بزرگ می‌دارند.
کرد‌ها بر این باورند که به خاطر پیشینه پیش از اسلامی نوروز، این جشن با باور‌ها یا رویداد‌های دینی اسلامی هیچ پیوندی ندارد.
نوروز و بهار برای تیره‌های کرد، نماد آزادی و رهایی از بند اسارت و بندگی ستم ستمکاران، زایشی نو، از سرگیری کار و تلاش دوباره برای زندگی و نیز نمادی از ثروت و برکت و صلح و آشتی است.
اقلیت‌های کرد ساکن کشور ترکیه در صبح روز نوروز با پوشیدن پوشاک نو یا آراسته به دید و بازدید دوستان و آشنایان خود می‌روند. سپس در میدان بزرگی گردهم می‌آیند. دراین گردهم‌آیی باشکوه فولکوریک، شمار بسیاری از زنان کرد با پوشیدن لباس‌ها و شال‌های رنگین در کنار مردان جوان همراه با نواختن پر سر و صدای سورنا و دهل گرد کپه‌های بزرگ آتش، پایکوبی و شادی می‌کنند و نوروز را پاس می‌دارند. آن‌ها آتش را نماد درگذشتن فصل تاریکی، زمستان، و درآمدن بهار، فصل روشنی می‌افروزند.
مهم‌ترین خوشامدگویی آن‌ها در این جشن «نوروز پیروز بی» یا همان نوروز پیروز است. شادباش دیگر کردهای ترکیه برای نوروز «بیجی نیوروز» همان نوروز پاینده‌باد است.
در برخی دیگر از شهرهای ترکیه کرد‌ها درنوروز به کوه‌ها یا بر روی بام خانه‌ها می‌روند و از روی آتش می‌پرند.
مردم کردزبان زازا، شاخه‌ای از شیعه‌های علوی و ساکن در آناتولی شرقی هستند که به کردی زازاکی صحبت می‌کنند. برخی احتمال داده‌اند که نام کردهای زازا از کامه ساسان یا ساسانیان ریشه گرفته باشد.
کردهای ایزدی، یکی دیگر از اقوام کرد ترکیه هستند که نوروز را به شکلی ویژه برگزار می‌کنند.
«چهارشنبه سور» یا «چهارشنبه سرخ» نخستین جشن سال ایزدی‌ها است که در بین سایر اقوام هم چون ایرانیان نوروز خوانده می‌شود. این جشن در نخستین شب چهارشنبه ماه آوریل به نام «نیسان» برپا می‌شود.
به باور ایزدی‌ها در این روز، فرشته‌ای به نام «ملک طاووس» از آسمان به زمین آمده و با خود خیر و برکت می‌آورد.
سنت دیگر این جشن، رنگ کردن تخم مرغ است. با توجه به شباهت شکل تخم مرغ به زمین، رنگ کردن آن به معنای خواستن دنیا به این رنگ‌ها و سبزی دشت و صحرا است.
یکی دیگر از رسم‌های قابل توجه کردهای ایزدی ساکن ترکیه در صبح نوروز اجرا می‌شود. آن‌ها صبح زود سال نو به دشت‌ها می‌روند و دست و روی خود را با قطره‌های شبنم می‌شویند چرا که باور دارند با این‌کار بیماری از تن یک بیمار دور می‌شود.
اما ایرانیان ساکن در ترکیه به ویژه پناهجویان ایرانی در داخل خانه‌ها و به صورت ساده و بی‌پیرایه بدون دیدن حاجی فیروز و مقدمات دیگر سال نو به پیشواز این جشن می‌روند و آداب و رسوم دید و بازدید نوروزی را به جا می‌آورند. آن‌ها سفره هفت سین نوروزی این رسم کهن را با کاشتن سبزه و خرید ماهی و همان اندک بضاعتی که دارند می‌چینند و به پیشواز سال نو می‌روند. اما آن‌ها پیش از فرا رسیدن جشن نوروز در گردهمایی‌های کوچک و خصوصی برای مراسم چهارشنبه سوری و شب یلدا جشن می‌گیرند.
فیروزه رمضان‌زاده- رادیو زمانه
در نشست چهارم اسفند ۱۳۸۸ مجمع عمومی سازمان ملل بود که بنا به پیشنهاد جمهوری آذربایجان و با نمایندگی هفت کشور، ۲۱ ماه مارس به‌عنوان روز جهانی عید نوروز، این آئین سه هزار ساله با ریشه ایرانی به‌رسمیت شناخته شد و در تقویم سازمان ملل جای گرفت.
چندی پس از بازگشت معاون اردوغان، نخست وزیر ترکیه از مراسم به رسمیت شناخته شدن «نوروز جهانی» در سازمان ملل متحد، رسانه‌های دولتی ترکیه تلاش کردند نام ترکیه را در پرونده جهانی نوروز پررنگ‌تر از سایر کشور‌ها جلوه دهند.
عید نوروز که به زبان ترکی «ارگنه‌گون» یا «ارگنه‌کن» نامیده می‌شود یکی از روزهای مهم زمان امپراتوری عثمانی شناخته می‌شد.
پس از برچیده شدن این امپراتوری و ورود آتاتورک و ظهور جمهوری نوین ترکیه در سال ۱۹۲۳ میلادی (۱۳۰۲) و در پی آن، برخوردهای سیاسی حاکمان وقت پس از آتاتورک، جایگاه گذشته نوروز در همسایه غربی ایران کم‌رنگ شد.
اما در طول این سال‌ها تلاش‌های کردهای ایرانی ساکن ترکیه برای برگزاری هر ساله این جشن ملی به رغم مخالفت‌های دولت مردان ترکیه برای جلوگیری از اجرای این مراسم ادامه داشت، تا اینکه سرانجام پس از روی کار آمدن دولت اسلام‌گرای ترکیه و فشارهای بین‌المللی برای برداشتن تحریم‌های فرهنگی نوروز، جشن نوروز در این کشور دوباره جان تازه‌ای گرفت و دولتمدارن ترک اجازه دادند که این روز به نام روز عید و به عنوان یکی از تعطیلات رسمی به تقویم این کشور افزوده شود.
حتی در اواسط ژانویه سال ۲۰۰۵ وزارت آموزش و پرورش ترکیه بخشنامه‌ای برای مراکز آموزشی این کشور صادر کرد و در آن، خواهان برگزاری آئین‌های ویژه عید نوروز به عنوان عید رسمی‌شد.
تیره‌های ایرانی‌نژاد کرد در شهرهای جنوب شرقی ترکیه مانند دیاربکر، اورفا، ماراش و مرسین، هنگام نوروز، در روزهای ۱۸ تا ۲۱ مارس و در میدان‌های بزرگ و اصلی شهر‌ها و روستا‌ها گرد هم می‌آیند و به پیشواز بهار می‌روند.
اما در حالی که کردهای آناتولی همانند سال‌های گذشته خود را برای برگزاری جشن‌های نوروزی سال نو ۱۳۹۱ خورشیدی آماده می‌کردند دولت ترکیه از برگزاری جشن‌های نوروزی کرد‌ها در استانبول و دیاربکر جلوگیری کرد. از این رو گردهمایی و جشن و پایکوبی امسال کرد‌ها در خیابان‌های استانبول و دیاربکر با دخالت پلیس و نیروهای امنیتی ترکیه به این بهانه که هنوز نوروز نیامده و روز اصلی نوروز بیست و یکم مارس است به خشونت کشیده شد. پیش از این، در سال‌های اخیر، دیاربکر یکی از شهرهای مهم کردنشین جنوب شرق ترکیه به خاطر برگزاری جشن‌های نوروز دست‌کم یک میلیون نفر را به سوی خود جلب می‌کرد.
شهر استانبول، نیز به عنوان مرکز بزرگ بازرگانی و گردشگری مهم ترکیه پیش از این، میزبان برگزاری مراسم نوروزی بود.
در این مراسم، هر سال یک گروه موسیقی به نام «مهتر» با لباس‌های قرمز و سبز بر تن، کلاه‌هایی کشیده بر سر و شمشیرهایی بر کمر، پوشش جنگاوران دوران امپراتوری عثمانی را یادآوری می‌کنند. آن‌ها با نواختن بر طبل‌های بزرگ خود، فرارسیدن جشن نوروز را اعلام می‌کنند.
از دیگر برنامه‌های این مراسم می‌توان به نواختن ساز‌ها و اجرای پایکوبی‌های محلی، شکستن تخم مرغ برای دور کردن چشم بد و پریدن برخی از مردم و مسئولان محلی از روی آتش اشاره کرد.
مردمان کرد در کشورهای ایران، ترکیه، سوریه و عراق با وجود تفاوت‌های زبانی و نیز گرایش‌های مذهبی و دینی هر ساله جشن نوروز را به عنوان یک عید ملی و یکی از بزرگ‌ترین جشن‌های مردمی با نام «نیوروز» بزرگ می‌دارند.
کرد‌ها بر این باورند که به خاطر پیشینه پیش از اسلامی نوروز، این جشن با باور‌ها یا رویداد‌های دینی اسلامی هیچ پیوندی ندارد.
نوروز و بهار برای تیره‌های کرد، نماد آزادی و رهایی از بند اسارت و بندگی ستم ستمکاران، زایشی نو، از سرگیری کار و تلاش دوباره برای زندگی و نیز نمادی از ثروت و برکت و صلح و آشتی است.
اقلیت‌های کرد ساکن کشور ترکیه در صبح روز نوروز با پوشیدن پوشاک نو یا آراسته به دید و بازدید دوستان و آشنایان خود می‌روند. سپس در میدان بزرگی گردهم می‌آیند. دراین گردهم‌آیی باشکوه فولکوریک، شمار بسیاری از زنان کرد با پوشیدن لباس‌ها و شال‌های رنگین در کنار مردان جوان همراه با نواختن پر سر و صدای سورنا و دهل گرد کپه‌های بزرگ آتش، پایکوبی و شادی می‌کنند و نوروز را پاس می‌دارند. آن‌ها آتش را نماد درگذشتن فصل تاریکی، زمستان، و درآمدن بهار، فصل روشنی می‌افروزند.
مهم‌ترین خوشامدگویی آن‌ها در این جشن «نوروز پیروز بی» یا همان نوروز پیروز است. شادباش دیگر کردهای ترکیه برای نوروز «بیجی نیوروز» همان نوروز پاینده‌باد است.
در برخی دیگر از شهرهای ترکیه کرد‌ها درنوروز به کوه‌ها یا بر روی بام خانه‌ها می‌روند و از روی آتش می‌پرند. مردم کردزبان زازا، شاخه‌ای از شیعه‌های علوی و ساکن در آناتولی شرقی هستند که به کردی زازاکی صحبت می‌کنند. برخی احتمال داده‌اند که نام کردهای زازا از کامه ساسان یا ساسانیان ریشه گرفته باشد.
کردهای ایزدی، یکی دیگر از اقوام کرد ترکیه هستند که نوروز را به شکلی ویژه برگزار می‌کنند.
«چهارشنبه سور» یا «چهارشنبه سرخ» نخستین جشن سال ایزدی‌ها است که در بین سایر اقوام هم چون ایرانیان نوروز خوانده می‌شود. این جشن در نخستین شب چهارشنبه ماه آوریل به نام «نیسان» برپا می‌شود.
به باور ایزدی‌ها در این روز، فرشته‌ای به نام «ملک طاووس» از آسمان به زمین آمده و با خود خیر و برکت می‌آورد. سنت دیگر این جشن، رنگ کردن تخم مرغ است. با توجه به شباهت شکل تخم مرغ به زمین، رنگ کردن آن به معنای خواستن دنیا به این رنگ‌ها و سبزی دشت و صحرا است.
یکی دیگر از رسم‌های قابل توجه کردهای ایزدی ساکن ترکیه در صبح نوروز اجرا می‌شود. آن‌ها صبح زود سال نو به دشت‌ها می‌روند و دست و روی خود را با قطره‌های شبنم می‌شویند چرا که باور دارند با این‌کار بیماری از تن یک بیمار دور می‌شود.
اما ایرانیان ساکن در ترکیه به ویژه پناهجویان ایرانی در داخل خانه‌ها و به صورت ساده و بی‌پیرایه بدون دیدن حاجی فیروز و مقدمات دیگر سال نو به پیشواز این جشن می‌روند و آداب و رسوم دید و بازدید نوروزی را به جا می‌آورند. آن‌ها سفره هفت سین نوروزی این رسم کهن را با کاشتن سبزه و خرید ماهی و همان اندک بضاعتی که دارند می‌چینند و به پیشواز سال نو می‌روند. اما آن‌ها پیش از فرا رسیدن جشن نوروز در گردهمایی‌های کوچک و خصوصی برای مراسم چهارشنبه سوری و شب یلدا جشن می‌گیرند.
نظرات
ارسال یک نظر